روش های تدریس با رویکرد کاربردی کردن مفاهیم درسی

 

بخش اول : روش اجرا کردن

روش اجرا کردن ، مضمون این گفتار قدیمی است که : " ما با عمل کردن یاد می گیریم که چگونه باید عمل کرد " . و تحقیقا می توان گفت همان شیوه یادگیری به وسیله عمل می باشد و این روش قابل اجرا در بسیاری از موضوعات و قابل استفاده برای آموزش های انفرادی و گروهی افراد می باشد .

روش اجرا کردن دو هدف بنیادین را برطرف می سازد :

1.                   برای دانشجویان یا دانش آموزان تجربیات دست اولی از موضوعات و حقایق فراهم می سازد .

2.                   حل مساله اجرایی را برای آنان ایجاب می نماید .

( قورچیان ، 1385 ، ص141 )

مشخصات روش اجرا کردن :

1.                یادگیری به وسیله عمل ؛ اساس روش اجرا کردن بر مبنای اجرای موثر مهارت ها توسط دانشجویان است . یعنی این روش مشوق یادگیری دانشجویان از طریق انجام دادن آن مهارت یا موضوع می باشد و به همین جهت جریان یادگیری فعال خواهد بود نه منفعل .

2.                استاد ، سرپرستی دانشجویان را در یک محیط کنترل شده عهده دار است ؛ ( در اصل ) روش اجرا کردن یک نوع آموزش عملی را در محیط کنترل شده به وجود می آورده و موجب تمرین و کار عملی دانشجویان با اشیای واقعی می گردد .

3.                عمل آگاهانه

4.                روش اجرا کردن محرکی برای کار در محیط طبیعی است .

5.                ایجاد شرایط واقعی یا نسبتا واقعی کاری برای انجام مهارت ها و وظایف مربوط است . (قورچیان ، 1385 ، ص 142)

مراحل روش اجرا کردن

چهار مرحله اساسی این روش عبارتند از :

1.                   آمادگی

2.                   ارائه

3.                   کاربرد

4.                   امتحان و سنجش

 

1)                  مرحله آمادگی

معلم باید خود را برای نمایش و اجرای دقیق و صحیح مهارت های مربوطه آماده نماید . او باید وسایل و ابزار مورد نیاز را در محیط آموزشی فراهم سازد .

در این مرحله معلم باید دقیقا برای دانشجویان مشخص کند که چه انتظاری از آنان دارد و آنان با چه درجه ای از کارایی باید مهارت های مربوط را انجام دهند . ضمنا در این مرحله معلم باید انگیزه لازم را در دانشجویان ایجاد کرده و سرپرستی آنان را بر عهده بگیرد .

2)                  مرحله ارائه

در این مرحله روش دقیق کار باید توسط معلم اجرا و نمایش داده شود . نمایش دادن باید قدم به قدم همراه با عمل باشد و در صورت لزوم مهارت های ارائه شده باید تکرار و تاکید و تمرین شود . معلم نباید به تدریس ادامه دهد مگر این که مطمئن شود دانشجویان مطلب و مهارت قبلی را فرا گرفته اند .

3)                  مرحله کاربرد

در این مرحله معلم صرفا سرپرستی و نظارت بر کار دانشجویان را بر عهده می گیرد . معلم باید مطمئن شود که دانشجویان می توانند مهارت ها و یا وظایفی را که قبلا در مرحله ارائه ، اجرا گردیده عملا انجام دهد . اگر فرصت باشد همه ی دانشجویان به صورت انفرادی مهارت های مربوط را تحت نظارت معلم انجام می دهند و اگر فرصت کم باشد به صورت گروهی تحت نظارت و راهنمایی معلم عمل خواهند کرد .

4)                  مرحله امتحان و سنجش

موفقیت آموزش شما در این روش و در این مرحله منوط به این است که دانشجویان بدون کمک دیگری بتوانند مهارت ارائه شده توسط معلم را عملا انجام دهند و یا به حل مساله ای در ارتباط با مهارت مربوطه موفق شوند . بنابراین امتحان و سنجش در  این روش به چگونگی انجام صحیح مهارت ها و یا وظایف آموخته شده استوار است . ( قورچیان ، 1385 ، ص146-143 )

شیوه های روش اجرا کردن

موفقیت این روش اساسا بسته به معلم است . ( در این روش ) معلم باید :

1.                   مطمئن باشد که همه مواد و وسایل ضروری را آماده کرده است

2.                   کارهایی را که دانشجویان باید انجام دهند دقیقا مشخص نماید

3.                   موجبات ترغیب دانشجویان به فراگیری مهارت ها و وظایف مربوطه را فراهم سازد 

4.                   به نمایش و اجرای دقیق و صحیح مهارت بپردازد

5.                   نمایش و اجرای مهارت مربوطه را قدم به قدم عملی سازد

6.                   قبل از این که آموزش مرحله بعد را شروع کند مطمئن باشد که دانشجویان مهارت مرحله قبل را فراگرفته اند

7.                   به تکرار و تاکید مهارتهای آموخنه شده بپردازد

8.                   به دقت بر اجرای مهارت توسط دانشجویان نظارت کند

9.                   در جایی که ضروری است یادگیری دانشجویان را تصحیح نماید

10.               چگونگی انجام کار توسط دانشجویان را از راه سنجش و آزمایش ارزیابی کند (قورچیان ،1385،ص147)

بخش دوم :  روش ایفای نقش

ایفای نقش یک روش فرایندی است که می طلبد شماری از دانش آموزان را برای اجرای نقش ها فراخواند . از این روش می توان در موقعیت های متفاوتی استفاده کرد . این روش با آن که روال نمایشگری را پی می گیرد ولی مبتنی بر سناریو یا نمایشنامه ی مکتوب و ساخت مندی نیست . مجموعه روش تدریس ایفای نقش ، فعالیت هایی را در بر می گیرد که یاد گیرندگان را تا پای واقعیت یا آن چه هست پیش می برد . ایفای نقش پلی است میان حرف و عمل ؛ در این روش ، جریان مناسبی برای انواع دست ورزی ، جستجوگری و مهارت یابی به وجود می آید . (آقازاده ،1384،ص380)

ایفای نقش به اجرا در آوردن نقش نیست ؛ بلکه در جریان ایفای نقش افراد یا دانش آموزان موقعیت ها یا ایده ها و مهارت هایی را بررسی کرده و به کسب و فهم آن ها اقدام می کنند . (همچنین این روش ) سبب فراگیری مهارت های نوین ، تحریک خلاقیت ، بهبود ارتباطات و ... می شود و دانش آموزان از این روش به کشف روابط انسانی نایل می شوند . (آقازاده ،1384،ص380 به نقل از Werell.j.&stiwell,w.e.1981,p585)

روش تدریس ایفای نقش ریشه در ابعاد شخصی و اجتماعی آموزش و پرورش دارد . در روش تدریس حاضر ، افراد تلاش می کنند تا فهم دقیقی از خود و دانش خویش به دست آورند .  (آقازاده ،1384،ص380)

در ساده ترین شکل خود ، ایفای نقش در افتادن با مسایل به صورت عملی است . در این فرایند ، مساله مشخص می شود ، فعالیت هایی صورت می گیرد و مجموعه فعالیت های عملی و فکری به بحث گذاشته می شوند . برای عملی شدن ایفای نقش ، عده ای از دانش آموزان نقش ایفا می کنند و برخی هم به مشاهده ی موقعیت می پردازند و تلاش می کنند تا درک و فهم درستی از آن به دست آورند . فرایند ایفای نقش نمونه مناسبی از رفتار انسانی را پی می افکند که به مثابه ابزاری انگاشته می شود که به وسیله آن یادگیرندگان احساسات خود را در می یابند ؛ از بینشی که درباره نگرش ها ، ارزش ها و ادرکات دست می دهد ، بهره مند می گردند ؛ نگرش ها و مهارت های حل مساله را بسط می دهند و به بررسی موضوع درسی از چشم انداز های گوناگون اقدام می کنند . (آقازاده ،1384،ص381)

این روش در واقع تجسم عینی موضوعات و آموخته هایی است که برای نمایش مناسب هستند ؛ یعنی در این روش ، فرد موضوعی را با افرادی به صورت نمایش اجرا می کنند . (خنیفر ، 1384 ، ص161 )

امروزه حتی در شیوه ها و روش های روان درمانی نیز از روش ایفای نقش استفاده می شود . برای مثال ، بعضی از داستان های ادبی (در درس فارسی ) بعضی اشعار ، و حتی بعضی مفاهیم موجود در درس های مختلف را می توان به صورت داستان مطرح نمود ، سپس نقش آن ها را در قالب یک نمایش به اجرا در آورد .

این جاست که معلم باید با بعضی از فراگیران ، که از استعداد های هنری بهتر و بالاتری برخوردار هستند و استعداد و آمادگی بیشتری برای ایفای نقش دارند ، مشورت کند و در آن ها آمادگی کافی را با تمرین به وجود بیاورد ؛ سپس در کلاس ، مطلب علمی یا سیاسی یا نظامی یا اخلاقی و حتی اجتماعی را به صورت نمایش اجرا نماید .

بعد از پایان نمایش ، معلم می تواند با طرح سوالات مناسب دانش آموزان را دوباره با محتوای درس درگیر کند و آن ها را تا سطوح تجزیه و تحلیل و ارزشیابی حیطه ی شناختی پیش ببرد . (خنیفر ، 1384 ، ص161 )

مراحل اجرای روش تدریس ایفای نقش

1.       انتخاب بازیگران

2.       آماده سازی

3.       بیان اهداف به دانش آموزان

4.       اجرای نمایش

5.       پرسش سوال

6.       توضیح و تعیین تکلیف (آقازاده ،1384،ص383)

نکات مهم در کاربرد این روش

1.       درس هایی باید در قالب این روش استفاده شوند که به صورت نمایش قابل اجرا باشند .

2.       زبان مورد استفاده ، زبان دانش آموز ، ساده ، روان و قابل فهم باشد .

3.       این روش باید به صورت منطقی و پیوسته و مرتبط با درس ، طراحی و اجرا شود . نمایشنامه نباید حذف شود ؛ بلکه مطالب ، مفاهیم و محتوای درس ، هدف اصلی اجرای نمایش باشد . (خنیفر ، 1384 ، ص161 )

محاسن این روش

1.       عامل ایجاد انگیزه در فراگیران است .

2.       این روش ، عامل اصلی ایجاد و تقویت تداعی معانی به ذهن شاگردان با مراجعه ی ذهنی به نمایش است .

3.       برای از بین بردن حالت های انفعالی و کم رویی شاگردان روش مناسبی است .

4.       در درس های تاریخ ، ادبیات فارسی ، علوم اجتماعی و... روش مناسب و مفیدی است .

5.       تحرک و تنوع خاصی به کلاس می بخشد . (خنیفر ، 1384 ، ص162 )

محدودیت های این روش

1.       نیاز به آموزش و آشنایی اولیه با الفبای بازیگری دارد .

2.       نیازمند تدارکات مناسب و صرف وقت کافی است .

3.       برای تحقق هدف های پیچیده ی آموزشی مناسبت چندانی ندارد . (خنیفر ، 1384 ، ص162 )

به هر روی ، ایفای نقش برای یادگیرندگان  موقعیت یادگیری مبتنی بر تجربه ایجاد می کند . این باور در روش تدریس ایفای نقش برجسته است که می توان قیاسی بین موقعیت واقعی زندگی و موضوع درسی انجام داد . از این روست که فعالیت های مربوط به روش تدریس ایفای نقش سبب پدید آیی پاسخ های اثر گذار و سازنده می شود ؛ هم از جنبه ی شخصی و هم از جنبه ی تخصصی و اجتماعی . زیرا فعالیت های همیارانه دانش آموزان راه های جدیدی بر نحوه ی تجربه افزایی و دانش سازی ایجاد می کند . (آقازاده ،1384،ص381)

 

بخش سوم :  روش عملی

از آغاز قرن بیستم میلادی علمای روان شناسی امریکا و اروپا ثابت کرده اند  که کار و جنبش و عمل خواه بدنی باشد خواه فکری اساس و پایه و بنیاد زندگانی طفل است و عشق و ذوق و شوق بهترین محرک است به کوشش و صرف وقت و دقت و به کار انداختن نیروی خویش . و کودک هنگامی حقیقت مطلبی را فرا می گیرد که با عمل و کار و آزمایش توام باشد .

در نتیجه ی کشف این حقیقت روش آموختن را در مدارس مترقی تغییر داده اند و به جای این که دستور تحصیلات عبارت باشد از خواندن و نوشتن و حساب کردن و متفرعات آن ها شاگرد شخصا به راهنمایی معلم  به کار و عمل می پردازد و در ضمن این کار و عمل دروسی که در نظر است به خودی خود و بدون توجه فرا می گیرد . به این ترتیب طفل را هنرمند می کنند ، نیروی مشاهده ی او را دقیق می سازند ، به پشت کار داشتن و ثابت قدم بودن  عادت می دهند و سر انجام کارهایی را که در زندگانی روزانه مورد ضرورت است به او می آموزند . (صدیق ، 1337 ، ص 314 )

 

بخش چهارم :  یادگیری از طریق شبیه سازی

برای درک این الگوی یادگیری به مثال های زیر توجه کنید :

مثال 1

در مدرسه ای در لندن ، دو گروه دانش آموز وارد کلاس می شوند ؛ یک گروه نماینده فرهگ الف و دیگری نماینده ی فرهنگ ب است . وظیفه ی آن ها یادگیری نحوه ی برقراری ارتباط با کسانی است که الگوها و قواعد رفتاری را از جامعه ای متفاوت کسب کرده اند . آنان به تدریج تسلط بر الگوی ارتباطی را فرا می گیرند و در همین زمان در می یابند که به عنوان اعضای یک فرهنگ ، الگوهای نیرومندی را به ارث برده اند که بر شخصیت آن ها و نحوه ی بر قراری رابطه با دیگران تاثیری انکار ناپذیر خواهد داشت . (جویس ، 1385 ، ص220 )

مثال 2

در کلاسی در حومه ی ادینبورو ، دانش آموزان در حال تماشای یک نمایش تلویزیونی هستند . بازیگران نقش اعضای پارلمان اسکاتلند را که با بحرانی مواجه شده اند بازی می کنند . افراد کلاس پس از بررسی موضوع ها ، به یک جمع بندی دست می یابند . یکی ار دانش آموزان از طریق تلفن موجود در کلاس ، شماره ای را گرفته و ضمن صحبت با بازیگران درون استودیو ، پیشنهاد می کند که چگونه برای حل بحران ، نقش های حود را به طرق دیگری انجام دهند . هم زمان با این کلاس ، 25 کلاس دیگر نیز مشغول مناظره ی موضوع های مشاهده شده در صفحه ی تلویزیون و انتقال دیدگاه های خود به بازیگران حاضر در استودیو هستند . روز بعد نمایش تکرار می شود . در این نمایش ، بازیگران به طرق مختلف پیشنهاد های ارائه شده ی کلاس ها را به مرحله ی اجرا در می آورند . دیگر اعضای کابینه واکنش نشان می دهند . دانش آموزان 25 کلاس نه تنها اجرای دیدگاه های خود را در صفحه ی تلویزیون مشاهده می کنند ، بلکه پیامد های توصیه ای خود را نیز ملاحظه می کنند . (جویس ، 1385 ، ص219)

شبیه سازی به عنوان یک الگوی یادگیری و یاددهی

اکثر شبیه سازی ها از توصیف موقعیت هایی که از نوع زندگی واقعی هستند ساخته شده اند ، گرچه برای مقاصد آموزشی تغییراتی در آن ها داده شده است . بعضا اقتباس های به عمل آمده از زندگی واقعی ، کاملا حساب شده هستند . شاگردان برای دستیابی به هدف فعالیت می کنند و تا زمان دستیابی به هدف ملزم به کار با عوامل واقعی هستند .

دانش آموزان برای پیشرفت از طریق انجام تکالیف شبیه سازی شده ، باید مفاهیم و مهارت های ضروری برای ایفای نقش در زمینه های مورد نظر را در خود پرورش دهند .(مثلا) در شبیه سازی های ذکر شده ، اعضای جوان کابینه نیازمند به فراگیری مطالبی درباره ی روابط بین الملل و مشکلات حکومت بر یک ملت هستند . (همچنین) دانش آموزان از پیامد های اقدامات خود نیز مطالبی را فرا می گیرند .

برخی شبیه سازی ها بازی اند و برخی دیگر واقعی ؛ برخی رقابتی اند و برخی همکارانه ؛ و برخی به وسیله ی افرادی به اجرا در می آیند که خلاف استاندارد های خود عمل می کنند . (جویس ، 1385 ، ص224و225 )

استفاده ی موثر از الگوی تدریس شبیه سازی در کلاس ، به این امر بستگی دارد که معلم چگونه شبیه سازی های از پیش تعیین شده را در درون برنامه ی درسی جای می دهد و نکات آموزنده ی بازی را برجسته نموده و تقویت می کند . هم توانایی معلم در معنای واقعی بخشیدن به فعالیت ها ، و هم ویژگی خود آموزی شبیه ساز ها از اهمیتی حیاتی بر خوردار است . (جویس ، 1385 ، ص226 )

رایانه ها و شبیه ساز ها

در آینده ای نه چندان دور ، رایانه های شخصی و نرم افزار های فراوان ، احتمال به کارگیری شبیه ساز ها را در مدارس به شدت افزایش خواهند داد . انتحاب نرم افزار های مفید از بین مجموعه ی نرم افزار هایی که هر روز در حال افزایش هستند کار چندان آسانی نیست و در این جا توضیح مختصری را می طلبد .

نرم افزار های موجود را نه چندان دقیق می توان به سه دسته تقسیم کرد :

1.       بازی هایی که الهام گرفته از ماجرا های خیالی است .

2.       شبیه سازی های بازی گونه ای که محتوای مربوط به برنامه ی درسی را به طور حاشیه ای در بر دارند .

3.       شبیه سازی هایی که برای تحقق مقاصد آموزشی تدوین شده اند .

ماجراهای خیالی ، برای تدریس مفاهیم و مهارت های زندگی واقعی طراحی نشده اند ، ولی مستلزم تفکر منطقی بوده و می توانند آن را به خوبی ارتقا بخشند .

شبیه سازی های بازی گونه ، نظیر مجموعه ی بازی های Carmen san diego که مشتمل بر معما هایی در قلمرو زندگی واقعی هستند ، برای تدریس مفاهیم جغرافیایی یا تاریخی طراحی نشده اند ، ولی می توانند به خوبی دانسته های افراد را افزایش دهند . بازیگر ضمن تعقیب گروه Carmen san diego در اطراف جهان با اطلاعاتی درباره ی جهان ما ، جغرافیا و اقتصاد آن آشنا می شود ، گرچه این اطلاعات چندان عمیق نیست .

شبیه سازی هایی را که موجب یادگیری مفاهیم درسی می شدند ، می توان بخش مهمی از یک برنامه ی درسی تلقی کرد . در مجموعه ی شبیه سازی ها ، نمونه هایی مانند شبیه سازی های شهری وجود دارند که در آن ها دانش آموزان جوامعی را می سازند و ناگزیرند که پیامد های تصمیمات خود را ملاحظه کنند . مثلا یاد می گیرند که اختصاص زمین برای احداث پارک ، به معنای کاستن از زمین های موجود به منظور احداث مسکن و مصارف تجاری و صنعتی است ، و تصمیمات آن ها در برخورد با ملاحظات مربوط به کیفیت زندگی تعدیل می شود . هنگام ارزیابی نرم افزار ، باید آن شبیه سازی را که موجب یادگیری و کاربرد مفاهیم درسی می شود ، در اولویت قرار داد . (جویس ، 1385 ، صص226و227 )

مراحل الگو

الگوی شبیه سازی دارای چهار مرحله است : توجیه (آماده سازی) ، آموزش شرکت کنندگان ، شبیه سازی و بازجویی (سوال کردن)

معلم طی مرحله ی اول ( توجیه ) عنوان مطلب مورد بررسی ، مفاهیم مندرج در شبیه سازی کنونی ، توضیحی در مورد شبیه سازی (اگر نخستین تجربه ی شاگرد با آن شبیه ساز باشد ) و مروری اجمالی بر خود بازی را ارائه می کند . گرچه گام اول باید طولانی باشد ، می تواند زمینه ی مهمی برای گامهای بعدی فعالیت یادگیری به حساب آید .

طی مرحله ی دوم (آموزش شرکت کنندگان ) دانش آموزان به شبیه سازی وارد می شوند . معلم در این مرحله با معرفی قواعد ، نقش ها ، روش ها ، شیوه ی نمره گذاری ، نوع تصمیمات قابل اتخاذ و اهداف شبیه سازی به دانش آموزان ، یک سناریو را تنظیم می کند . وی دانش آموزان را در نقش های گوناگون سازماندهی کرده و برای حصول اطمینان از این که دانش آموزان تمام دستور العمل ها را دریافته و توانایی ایفای نقش های خود را دارند ، یک جلسه ی تمرین مختصر را تدارک می بیند .

طی مرحله ی سوم (مشارکت در شبیه سازی ) ، دانش آموزان در بازی یا شبیه سازی مشارکت کرده و معلم به ایفای نقش خود به عنوان داور و مربی می پردازد . شبیه سازی را می توان بعضا متوقف نمود ، تا دانش آموزان بازخورد دریافت کرده ، به ارزیابی عملکرد ها و تصمیمات خود بپردازند و سوء برداشت های احتمالی مشخص شود .

نهایتا مرحله ی چهارم شامل بازجویی (سوال کردن ) از شرکت کنندگان است .

با توجه به نوع نتایج ، معلم می تواند به دانش آموزان کمک کند تا به تعمق درباره ی مطالب ذیل بپردازد :

·         وقایع و سایر ادراکات و واکنش های آن ها

·         تحلیل فرایند

·         مقایسه ی شبیه سازی با جهان واقعی

·         برقراری ارتباط بین فعالیت شبیه سازی شده با محتوای دوره ی آموزشی

·         ارزیابی و طراحی مجدد شبیه سازی

از دید معلم ، استفاده از شبیه سازی بسیار مهم و پیش پا افتاده جلوه می کند . فرایند بازجویی ( سوال کردن ) که مسلما پس از هر بار استفاده از شبیه سازی و بعضا در خلال شبیه سازی انجام می پذیرد ، یکی از مراحلی است که اغلب مورد غفلت قرار می گیرد . (جویس ، 1385 ، صص227و228 )

پژوهش

گرچه الگوی شبیه سازی از درون حوزه ی تعلیم و تربیت نشات گرفته و نوعی کاربرد اصول ((سایبر نتیکس)) (شاخه ای از روان شناسی ) است ، طی سی سال گذشته شبیه سازها به گونه ای فزاینده در تعلیم و تربیت به کار گرفته شده اند .

یادگیری به زبان سایبر نتیکس عبارتست از این که پیامد های محیطی رفتارمان را به طور حسی تجربه کنیم و به رفتارهای خود – تصحیح گر مبادرت نماییم ؛ و آموزش به زبان سایبرنتیکس عبارتست از برنامه ریزی به منظور ایجاد محیطی برای یادگیرنده که در آن چنین بازخورد کاملی تحقق پذیرد . (جویس ، 1385 ، صص228و231 )

منابع :

1.       آقا زاده ، محرم (1384) ، راهنمای روش های نوین تدریس ، تهران : آییژ .

2.       جویس- بروس ، امیلی کالهون ، دیوید هاپکینز (1385)، الگوهای یادگیری ابزارهایی برای تدریس ،ترجمه محمود مهر محمدی و لطفعلی عابدی ، تهران : سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) 

3.       خنیفر ، حسین (1384) ، روش ها و فنون تدریس ، قم : مرکز نشر هاجر

4.       صدیق ، عیسی (1337) ، روش نوین در آموزش و پرورش ، تهران : شرکت سهامی طبع کتاب .

5.       قورچیان ، نادرقلی (1385) ، جزئیات روش های تدریس به همراه چارچوب جامع برای تدریس حرفه ای ، تهران : فراشناختی اندیشه .

6.      Werell,J.,&Stilwell,W.E.(1981)psychology for teachers & students, New York :Mc graw-hill book company