نگارستان

نگارستان

سیری در سیره تبلیغی پیامبر اعظم

شنبه, ۱۷ اسفند ۱۳۹۲، ۰۶:۰۶ ب.ظ

سیری در سیره تبلیغی پیامبر اعظم -صلّی الله علیه و آله-

تحقیقی از «محمدساجد هاشمی»

مقدمه

یکی از جنبه های زنگی پیامبر  که تا کنون توجه شایسته و بایسته ای به آن نشده ، حیات تبلیغی آن حضرت است ؛ یعنی تامل در روش های فرهنگی ارتباطی که به کار بستن آن موجب شد تا ساکنان عرب نواحی مرکزی شبه جزیره عربستان با دست کشیدن از باور های دیرینه و گرویدن به آیینی نو زندگی جدیدی را آغاز کنند .(الویری ، 1387 ، ص21)

صرف نظر از منابع تاریخی دست اول و مصادری که در لابه لای مطالب خود نکاتی را نیز درباره ی فعالیت های تبلیغی پیامبر  در مکه مطرح ساخته اند ، تنها تعدادی اندک از منابع جدید ، تمام یا بخشی از مطالب خود را به بررسی و گزارش فعالیت های تبلیغی پیامبر  در مکه اختصاص داده اند که از آن میان می توان به این منابع اشاره کرد :

1.       منهج الدعوة النبویة فی المرحلة المکیة (علی بن الجابر المکی)

2.       الاعلام فی صدر الاسلام (عبد اللطیف حمزه)

3.       تاریخ الدعوة الاسلامیة فی زمن الرسول صلی الله علیه و آله والخلفاء الراشدین ( جمیل عبدالله المصری )

4.       فصل دوم « تاریخ گسترش اسلام » ( توماس آرنولد )

5.       فصل آخر « خطوات علی طریق الاسلام » ( علامه سید محمد حسین فضل الله ) (الویری ، 1387 ، ص22 )


·         بخش اول : مفاهیم

v    سیره :در لغت از ریشه سیر گرفته شده است به معنی رفتن،راه رفتن ،وسیره یعنیی نوع راه رفتن. سیره بر وزن فعله است وفعله در زبان عربی دلالت بر نوع می کند .مثلا : َجلسه یعنی نشستن و ِجلَسَه سبک ونوع نشستن.(مطهری،1377،ص48)

v     تبلیغ : کلمه تبلیغ در لغت به معنی رساندن ودر اصطلاح اسلامی به معنای رساندن پیام و دعوت کسی به دین،عقیده،مذهب ومسلک ویا جذب کردن کسی به راهی که خواست مبلغ است .(عمید،1374،ص412) تبلیغات، کوشش کم و بیش عمدی و سنجیده‌ای است که هدف نهایی آن نفوذ در عقاید یا رفتار افراد برای تأمین مقاصد از پیش تعیین شده است. تبلیغ اسلامی مشتمل بر خصوصیاتی است که آن را از تبلیغ عام جدا می‌کند. در تعریف تبلیغ اسلامی آورده‌اند:

هو العلم الذی به نعرف کافة المحاولات الفنّیة المتعددة الرامیة الی تبلیغ الناس الاسلام بما حوی من عقیدة وشریعة واخلاق(پژوهشی در تبلیغ، ص80)

دانشی است که به وسیله آن کلیه تلاشهای هنری در جهت ابلاغ اسلام به مردم از نظر عقیده، مذهب و اخلاق صورت می‌پذیرد.

·         بخش دوم : پیشینه ی تبلیغ

 تبلیغ به درازای تاریخ حیات بشر وسعت دارد. هنگامی که تنها دو نفر روی کره خاکی بودند، یکی از آنان پیامبر بود و رسالت تبلیغی داشت:

«ولقد بعثنا فی کل امة رسولاً ان اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت؛( بقره: 38)ما در هر امتی رسولی برانگیختیم که خدای واحد را بپرستید و از طاغوت اجتناب کنید.»

حضرت نوح می‌گفت: «ابلّغکم رسالات ربی وانصح لکم؛( اعراف: 62) پیامهای پروردگارم را به شما می‌رسانم و اندرزتان می‌دهم.»

حضرت هود می‌گفت: «ابلغکم رسالات ربی وانا لکم ناصح امین؛( اعراف: 68) پیامهای پروردگارم را به شما می‌رسانم و برای شما خیرخواهی امینم.»

حضرت صالح گفت: «لقد ابلغتکم رسالة ربی ونصحت لکم؛ من پیام پروردگارم را به شما رساندم و خیر شما را خواستم.»

امیرالمؤمنین(ع)می‌فرماید: «اصطفی سبحانه من ولده (آدم) انبیاء اخذ علی الوحی میثاقهم وعلی تبلیغ الرسالة امانتهم؛( اعراف: 79)خدای سبحان از فرزندان آدم، پیامبرانی را برگزید و از آنان به زبان وحی پیمان گرفت که امانت او را نگاه دارند و حکم خدا را به دیگران برسانند.»

علاوه بر دعوت مشترک انبیای الهی به توحید و یکتاپرستی، هر پیامبری با توجه به شرایط زمانی و مکانی خود، روی محورهایی تأکید می‌ورزید و آن را تبلیغ می‌کرد. زمینه انحراف امتها یکسان نبوده است. انبیا چونان طبیبی مهربان بیماران خود را با تشخیص درد و تجویز داروی مناسب با بیماری معالجه می‌کردند.

به عنوان مثال در دعوت ابراهیم(ع)، تکیه بر مبارزه با خرافه و خضوع در برابر ستارگان، در دعوت لوط، انحراف جنسی و اخلاقی، در دعوت شعیب، بدعتهای اقتصادی، در دعوت صالح، مبارزه با دنیاگرایی و رفاه‌زدگی، و در دعوت موسی، مبارزه با جهل، استضعاف و نیرنگ‌بازی مورد توجه است.(hawzah.net)

·         بخش سوم : اهمیت تبلیغ در سیره نبوی

پیامبر اکرم (ص) از آغاز رسالت خویش تا واپسین روزهای حیات به امر مهم تبلیغ مبادرت ورزیدند. اولین خطابه رسمی پیامبر (ص) در دعوت عمومی از کوه صفا بر بالای سنگ بلندی آغاز شد.(سبحانی، ص 217). تبلیغ پیامبر در طول دوران رسالت هرگز تعطیل نشد و حتی آن حضرت در دوران تبعید در شعب ابی‌طالب، مردم را به اسلام دعوت می‌نمود.( ابن‌هشام، ج 1، ص354). سفرهای تبلیغی پیامبر به شهرهای اطراف مانند طائف،(همان ج2، ص419) اعزام مبلغانی مانند مصعب‌بن‌عمیر به یثرب،( همان ج2، ص434) و تبلیغ در ایام ویژه مانند ایام حج، شاهد اهمیت این امر است.

قرآن کریم مهم‌ترین وظیفه پیامبر را تبلیغ و رساندن پیام الهی به مردم می‌شمارد: «ان علیک الاّ البلاغ».( شوری: 48) نبی مکرم اسلام (ص) فرمودند: «انّما انا مبلِّغ والله یهدی»؛( کنزالعمال، ج6 ، ص350، ش1600) من تنها ابلاغ کننده هستم و خداوند هدایت می‌کند.»

قرآن کریم در یک اصل کلی می‌فرماید:

«و من احسن قولاً ممّن دعا الی الله و عمل صالحاً و قال انّنی من‌المسلمین» (فصلت: 33) و کیست خوشگفتارتر از آن کسی که به سوی خدا دعوت نماید و کار نیک کند و بگوید من از مسلمانانم.»

مراد از «من احسن قولاً»، شخص رسول خدا (ص) است، هر چند لفظ احد عمومیت دارد و شامل همه کسانی می‌شود که به سوی خدا دعوت می‌کنند. اما در بین داعیان ممکن است افرادی یافت شوند که برای رسیدن به هدف فاسد به سوی خدا دعوت کنند و روشن است که چنین دعوتی احسن‌القول نیست. از این رو دنبال آیه شرط «و عمل صالحاً» را اقامه نموده است. عمل صالح کشف می‌کند که صاحب آن نیت صالح دارد. عمل صالحی که دلالت بر اعتقاد حق و التزام به آن نداشته باشد، احسن القول نیست. از این رو شرط سوم آورده «و قال انّنی من‌المسلمین»، اعتنا به اسلام داشته باشد. «قال» به معنای رأی و اعتقاد است.( طباطبایی، ج17، ص594)

پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «خیار امّتی من دعا الی الله تعالی وحبَّب عباده الیه؛( کنزالعمال، ج10، ص152، ش28779) برگزیدگان امت من کسانی هستند که به سوی خدای تعالی فرا می‌خوانند و بندگانش را محبوب او می‌سازند.» در بیان دیگر فرمودند: خداوندا، به جانشینانم رحم کن؛ «اللهم ارحم خلفائی.» پرسیدند: جانشینان شما چه کسانی هستند؟ فرمودند: «الذین یبلّغون حدیثی وسنّتی ثم یعلّمونها امّتی؛( بحار الانوار، ج 1، ص 157، ح30) کسانی که گفتار و کردار مرا تبلیغ می‌کنند و آنها را به امت من می‌آموزند»

برخی تعابیر به کار رفته در کلمات نورانی رسول خدا (ص) در زمینه اهمیت تبلیغ و ترویج دین و حقوق مبلغ عبارت‌اند از:

1. بهترین مردم: «المعلّمون خیر الناس کلّما اخلق الذکر جدّوده؛( ابن شجاع‌الدیلمی، ج4، ص193، ش6597) آموزگاران بهترین مردم‌اند. هرگاه یاد خدا کهنه شود، آن را تجدید و احیا می‌‌کنند.»

2. مورد غبطه انبیا و شهدا:

الا احدثکم عن اقوام لیسوا بانبیاء ولا شهداء یغبطهم یوم القیامة الانبیاء والشهداء بمنازلهم من الله علی منابر من نور، قیل: من هم یا رسول‌الله، قال: هم الذین یحببون عباد الله الی الله ویجبون الله الی عباده؛( بحارالانوار، ج 2، ص 241)

آیا به شما خبر دهم از مردمانی که از انبیا و شهیدان نیستند، اما روز قیامت آنان به جایگاه اینان غبطه می‌خورند که بر منبرهایی از نور قرار دارند. گفته شد: یا رسول‌الله! آنان کیستند؟ فرمود: افرادی که خدا را در نظر مردم و مردم را در نظر خدا محبوب سازند.

3. ثواب آزادی برده: «من دعا عبداً من شرک الی الاسلام کان له من الاجر تعلق رقبه من ولد اسماعیل؛(محمدی ری‌شهری، ش 53) هر کس بنده‌ای را از شرک به اسلام فرا خواند، برای او مزدی مانند آزاد ساختن بنده‌ای از فرزندان اسماعیل است.»

4. شرکت در ثواب متعلّم: «من علّم علماً فله اجرمن عمل به لا ینقص من اجر العامل؛( سنن ابن ماجه، ج 1، ص 88) هر کس دانشی را به دیگران بیاموزد، برای اوست پاداش آنکس که بدان عمل کند، بدون آنکه از پاداش عملکننده کم شود.»


 

 

·         بخش چهارم : مراحل اصلی دعوت پیامبر

تقسیم بندی های مختلفی برای مراحل دعوت پیامبر  از سوی نویسندگان ، ارائه شده است . به عنوان مثال « احمد شبلی » دعوت پیامبر  را به سه مرحله تقسیم کرده است :

1.       دعوت فردی ( که همان مرحله دعو مخفی است )

2.       دعوت بنی عبد المطلب

3.       دعوت عمومی (الویری ، 1387 ، ص22 به نقل از شبلی ، 1394ق ، صص200و201)

در این تحقیق ، با در نظر گرفتن تمامی دیدگاه ها درباره ی تقسیم بندی مراحل تبلیغ نبوی ، آن را به 4 دسته تقسیم می کنیم و به هریک می پردازیم :

1.       مرحله آغاز رسالت

2.       مرحله دعوت محدود یا آنچه دعوت مخفی نامیده می شود

3.       مرحله گسترش دعوت

4.       مرحله تلاش برای انتقال پایگاه دعوت به خارج مکه . (الویری ،1387، ص24 )

 

1)      مرحله آغاز رسالت

درباره آغاز دعوت پیامبر  و همزمانی آن با بعثت آن حضرت ، یاد آوری این نکته ضروری است که طبق نقل مشهور ، نخستین آیه ی نازل شده بر پیامبر  «اقرأ باسم ربک الذی خلق » (علق:1) بود . حفظ کلمه ی اقرأ به عنوان بخشی از آیه ، در حقیقت اثبات و نشان دادن جنبه و هویت ارتباطی دین اسلام است .

این نکته ظریف تبلیغی در سوره هایی که با کلمه ی «قل» آغاز می شود ، تاکید می کند بحث درباره ی جوهره ی ارتباطی دین اسلام و تحلیل آموزه های دینی و تجربه تاریخی مسلمانان از این منظر ، فرصتی مبسوط و مستقل می طلبد . (الویری ،1387، ص24و25 )

2)      مرحله دعوت محدود

درباره ی علت مخفی بودن دعوت در سه سال نخستین دعوت ، تحلیل صریح و روشنی در منابع وجود ندارد ، ولی آنچه به ذهن تبادر می کند ، ترس از سر سختی مشرکان و خطراتی بود که متوجه دعوت نوپای اسلای می شد . ولی با این همه ، ابهام هایی در زمینه ی مخفی بودن دعوت در این مدت وجود دارد و این ادعای مشهور از چند نظر محل تردید است . صرف نظر از آنچه درباره ی جوهره ی ارتباطی دین اسلام گفته شد ، این هویت ارتباطی و تبلیغی با فعالیت مخفی چندان سازگاری ندارد ؛ قرائن تاریخی دیگر نیز مخفی بودن دعوت در سه سال نخست بعثت را زیر سؤال می برند .

نخست ، اختلاف اقوالی است که درباره ی مدت دعوت مخفی وجود دارد . همچنین درباره ی مفهوم مخفی بودن دعوت در این دوره ، تحلیل و سخن روشنی توسط مورخان و سیره نویسان ارائه نشده است . نکته ی دیگر ، آیاتی مانند «قم فأنذر » (مدثر:2) در چهارمین سوره نازل شده بر پیامبر  یعنی سوره مدثر است . در این آیه خداوند پیامبر  را به برخاستن و اعلام دعوت خویش دستور داده و این دستور آشکار با اعتقاد به مخفی بودن دعوت چندان سازگار به نظر نمی رسد . همچنین دعوت به صبر در سوره ی قلم که دومین سوره ی نازل شده بر پیامبر  است :«فاصبر لحکم ربک» (قلم:48) و نیز آیاتی با همین مضمون در سوره های مزمل ، مدثر و عصر که به ترتیب سوره های سوم ، چهارم و دوازدهم نازل شده بر پیامبر  می باشند ، با مخفی بودن ارتباطات پیامبر  که علی القاعده هنوز با ایذاء و آزار مشرکان روبرو نشده است چندان سازگار نیست . نکته دیگر این که گرچه ابن هشام نیز سخن ار مخفی بودن دعوت در سه سال نخست بعثت به میان آورده ، ولی خود او پیش از سخن گفتن درباره ی این موضوع تصریح کرده است که ، گروه هایی از مردان و زنان پیش از علنی شدن دعوت به اسلام گرویده بودند و اسلام در مکه پراکنده شده بود و لذا صدر جمله او با ذیل سخنش چندان سازگاری ندارد . نماز خواندن آشکار پیامبر  و نازه ایمان آورندگان به حضرتش در کنار کعبه نیز با اعتقاد به مخفی بودن دعوت در این سال ها سازگار نیست . و نکته ی دیگر این که نخستین گروندگان به دین نیز بی فاصله پس از اسلام آوردن ، وظیفه ی ایجاد ارتباط با دیگران و تبلیغ را بر دوش می کشیدند .

با تکیه بر مطالب گفته شده اعتقاد به مخفی بودن ارتباطات و دعوت پیامبر  در سه سال نخست با قرائن تاریخی  سازگاری ندارد و به نظر می رسد ویژگی اصلی دعوت در این سال ها را باید محدود بودن آن دانست و نه مخفی بودن آن و مراد از این محدودیت نیز تکیه پیامبر  بر شیوه ی ارتباطی چهره به چهره است ؛ بدین معنا که پیامبر  تنها در پی فراخواندن و جذب افراد برگزید به دین خود بود و برای بر هم زدن نظام اجتماعی حاکم بر مکه و بر قراری نظامی نو ، تلاشی مستقیم به عمل نمی آورد و به سراغ شیوه ی ارتباطی گروهی یا ارتباط جمعی نرفت . (الویری ،1387، ص28-25 )

3)      مرحله گسترش دعوت

ورود به این مرحله به معنای کنار گذاشتن کامل روش ارتباطی فردی و چهره به چهره نبود . معروف است که در آستانه ی گسترده تر شدن دعوت پیامبر ، آیه ی زیر خطاب به پیامبر نازل شد : «و أنذر عشیرتک الاقربین » (شعرا:214) . شروع دعوت محدود پیامبر از اطرافیان نزدیک و اعضای خانواده ی خود در آغاز رسالت و دعوت از اقوام و خویشاوندان نزدیک در مرحله گسترده شدن دعوت ، دارای پیامد های مثبت فرهنگی بود و بدون تردید در سهولت پذیرش دعوت پیامبر توسط دیگران مؤثر واقع شد . این روش تبلیغ ، یعنی دعوت در درون و سپس گستراندن آن در برون را که موجب تسریع در گسترش دعوت می شود ، مانند سنگی شمرده شده است که به درون آب انداخته می شود و موجب پدید آمدن حلقه های موازی و دایره های متحد المرکز گرد خود می شود .  

از مهمترین ویژگی های این مرحله از دعوت پیامبر در افتادن با نظام اجتماعی فاسد حاکم بر مکه بود که در نتیجه  مشرکان نیز از ترس به خطر افتادن و از دست رفتن موقعیت ها و امتیاز های  اجتماعی خود رفته رفته به فکر مقابله با پیامبر و دعوت او افتادند.

پیامبر ، این مرحله ی دشوار دعوت را نیز با تقویت انسجام درونی مسلمانان و انتقال و گرد هم آوردن آن ها در شعب ابی طالب پشت سر  گذاشت . (الویری ،1387، ص32-28)

4)        مرحله تلاش برای انتقال پایگاه دعوت به خارج مکه

در این مرحله ، پیامبر با تلاش مضاعف برای پراکندن دعوت اسلامی و تماس گسترده با زائران خانه ی خدا و عرضه دعوت خویش بر آن ها و جستجو برای یافتن پایگاهی خارج مکه ، سرانجام توانست مرکزیت دعوت اسلامی را به خارج از مرز های مکه یعنی یثرب منتقل کند و مرحله ای کاملا نو در این منطقه که در اقدامی نمادین و تبلیغی ، مدینة النبی نام گرفته بود ، آغاز شد. (الویری ،1387، ص32)


 

 

·         بخش پنجم : ابزار ها و روش های فرهنگی ارتباطی پیامبر (شیوه های تبلیغی پیامبر)

با نگاهی به فعالیت های فرهنگی ارتباطی پیامبر در مکه به آسانی می توان دریافت که آن حضرت از ابزارها و روش هایی متفاوت و متعدد برای نشر دعوت اسلامی بهره می جست . در این بخش مهم ترین این روش ها و ابزار ها به اختصار بررسی می شود :

1.       قرآن کریم

از نظر کارکرد های فرهنگی ارتباطی ، آیات مکی قرآن را حد اقل از سه جنبه می توان مورد توجه قرار داد : یکی از نظر تاثیر جاذبه های لفظی و زیبایی های بیانی قرآن در جذب مخاطبان ، دیگری از نظر روش معرفی  و تبیین دین جدید و سوم از نظر روش برخورد با دشمنان و معاندان و گزافه گوییهای آن ها . (الویری ،1387، ص33)

2.       ابداع نهاد ها و نماد های جدید ارتباطی

از جمله مسائل مهم و شایان توجه در روش تبلیغ پیامبر ، وضع شعائر دینی و ابتکار نهاد ها و نمادهایی بود که تا آن زمان رواج نداشت و نقشی مؤثر و مهم در یاد آوری معارف دینی و یا تبلیغ و یا فراخوان برای انجام یک آیین دینی داشت ؛ از جمله مسجد ، نماز ، اذان ، اقامه و منبر .

نکته ی مهم درباره ی ابزار ها و روش های ارتباطی پیامبر این است که  آن حضرت با ایجاد تحول در برخی ابزار ها و روش های موجود ، آن ها را در خدمت اهداف دینی قرار داد . نمونه این ابزار ها مراسم حج ، خطبه ، شعر و قصه است . (الویری ،1387، ص33)

3.       معرفی منطقی و استدلالی دین جدید

یکی دیگر از روش های پیامبر برای تبلیغ دین ، پیش گرفتن روش بحث منطقی در برخورد با مخاطبان بود ؛ که نمونه ی این امر را در گفتگوی پیامبر با نمایندگان قریش مانند «حصین» یا «عتبه بن ربیعه» یا گفتگوی پیامبر با ابوطالب که حامل پیام های قریش بود ، می توان یافت . (الویری ،1387، ص34)

4.       بهره گیری از ایام حج

در همان سال های نخست گسترده شدن دعوت ، پیامبر از موسم حج و تماس با تازه واردان به مکه و عرضه ی دعوت بر قبایل مختلف بهره می جست . پیامبر افراد سرشناسی را که دارای نفوذ در میان قوم خود بودند ، وقتی به مکه می آمدند ، شناسایی و با آن ها ارتباط برقرار می کردند . پیامبر در ایام حج به ویژه به محله های عکاظ ، مجنه ، ذوالمجاز ، منی و شهر مکه برای ابلاغ دعوت خویش می رفت . تماس با زائران شهر یثرب نیز که به انعقاد پیمان عقبه ی اولی و ثانی و سرانجام ، هجرت مسلمانان و پیامبر به شهر یثرب منجر شد ، در ایام حج و از طریق عرضه ی دعوت پیامبر بر قبایل مختلف صورت گرفت . (الویری ،1387، ص35)

5.       خطابه

به ظاهر پیامبر در ایام حضور در مکه از این روش کمتر استفاده می کردند . شاید مهم ترین خطبه ی آن حضرت در مکه ف سخنرانی بر بالای کوه صفا باشد ، که با صدای بلند قریش را فراخواند . (الویری ،1387، ص36)

6.       بر پا داشتن شعائر دینی به صورت آشکار

رفتار دیگری که کارکرد تبلیغی و ارتباطی مهمی داشت ، اقامه ی نماز توسط پیامبر به صورت آشکار در کنار کعبه بود . (الویری ،1387، ص36)

7.       ارائه الگوی عملی اخلاقی

بدون تردید از جمله عوامل بسیار مهم در سرعت گسترش دعوت پیامبر ، ارائه الگویی عملی از رفتار و منش و شخصیت خود بود ؛ اسوه ی حسنه ای که بعدها قرآن نیز به کار برد . (الویری ،1387، ص37)

8.       حضور در اجتماعات قریش

طبعا این مساله می توانست زمینه ساز صحبت ها و برخورد های فرهنگی مناسبی باشد . (الویری ،1387، ص37)

9.       هجرت

هجرت مسلمانان به حبشه را باید یکی دیگر از روش های تبلیغی اسلام شمرد که از چند نظر قابل توجه است : یک . یافتن فضایی مناسب برای آرامش و آسایش مسلمانان و انجام آزادانه ی شعائر دینی ؛ دو . گستراندن مرز های دعوت اسلامی و تلاش برای انتشار اسلام . (الویری ،1387، ص37)

10.   همنشینی با محرومان

از نکات قابل توجه دعوت پیامبر تکیه بر مستضعفان و طبقات پایین جامعه بوده است . همنشینی پیامبر با اقشار پایین جامعه تاثر بسیاری در سرعت گسترش دعوت در میان توده های مردم داشت . (الویری ،1387، ص37)

11.   صبر در برابر آزار ها

بدون تردید صبر در برابر آزار ها و نرم خویی پیامبر در برابر ایذاء و آزار قریش و پرهیز از برخورد تند با آزار دهندگان تاثیر فرهنگی و تبلیغی فراوان داشت و به گسترش عوت در مکه مدد رساند . (الویری ،1387، ص38)

12.   نوشتن نامه

گرچه پیامبر بیشترین بهره برداری از شیو ی ارتباط مکتوب را در مدینه داشت ولی به استناد پاره ای قرائن ، در ماجرای هجرت مسلمانان به مدینه نیز پیامبر نامه ای به نجاشی نوشت و در آن نامه به نجاشی توصیه کرد که  جعفر و یارانش را اکرام کند . (الویری ،1387، ص39)

13.   اعزام مبلغ

پیامبر به همراه بیعت کنندگان از شهر یثرب ف مصعب بن عمیر را برای خواندن قرآن و بیان احکا و معارف و تعالیم دین اسلام روانه داشت . همچنین ایشان بعدها از این روش یعنی اعزام مبلغان برای شناساندن دین مبین اسلام به فراوانی استفاده کرد . (الویری ،1387، ص40)

14.   بهره گیری از زمینه های عاطفی و روانی

به عنوان مثال آن حضرت وقتی در آغاز مرحله ی دعوت گسترده ی خود از قریش پرسید ؛ آیا تا کنون شنیده اید من دروغ بگویم ؟ ، ذهنیت مثبت مردم درباره ی خود را سرمایه ای برای آماده سازی فضای ارتباطی قرار داد تا بتواند با آسانی بیشتری دعوت خویش را عرضه کند . (الویری ،1387، ص40)

15.   یاد آوری نعمت های الهی

یکی از روشهای تبلیغی پیامبر اعظم ذکر نعمات الهی است . قرآن کریم در صدها آیه نعمتهای خداوند را بر شمرده تا بدینوسیله عشق خداوند  در دل بندگانش زنده گرددو دستوراتش را با جان و دل بپذیرند .

16.   القاء تدریجی

یکی از شیوه های تبلیغی پیامبر اعظم (ص) القاء تدریجی مطالب است . آیات قرآن که بهترین پیام های تبلیغی است در زمان های مختلف و به تدریج بر پیامبر نازل شد تا مطالب به خوبی در ذهن و قلب مخاطب جای گیرد .

·         بخش ششم : 20 اصل سیره تبلیغی پیامبر اعظم (ص)

1-  بهترین گفتار ، گفتار مبلغی است که مردم را بسوی خداوند دعوت می کند ((و من احسن قولا ممن دعا الی الله و عمل صالحا ))فصلت /33.

2   -مبلغ می بایست امین و خیرخواه مردم باشد و همچنین خیرخواهی خود را به مخاطبین اعلام نمائید «ابلغکم رسالات ربی و انا لکم ناصح امین » اعراف/ 68 .

3  -مهمترین شرط تبلیغ بصیرت و آگاهی مبلغ است «قل هذه سبیلی الی الله علی بصیره انا و من اتبعنی» . یوسف/108

  4  -مبلغ موفق کسی است که در مسیر تبلیغ از دیگران نترسد «الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لایخشون احدا الا الله» احزاب/ 39 .

 5 -مبلغ باید اصل مدارا با مردم را سرلوحه تبلیغ دین قرار بدهد «قال رسول ا... (ص)  ا مرنی ربی بمداراه الناس کما امرنی باداء الفرائض» .

6 -مبلغ دین باید متناسب با زبان و فهم مخاطب ساده و روان سخن بگوید «و ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه لیبین لهم» ابراهیم/ 4 چنانکه در سوره قمر می فرماید : «و لقد یسرنا القرآن لذکر فهل من مدکر»قمر/ 17.

7 -مبلغ در مسیر تبلیغ دین نگاه به دست مردم نداشته باشد و احساس بی نیازی نماید و باید دانست که پاداش تبلیغ دین فقط خداوند می تواند جبران نماید «و ما اسئلکم علیه من اجر ان اجری الا علی رب العالمین». شعرا/109

8  -مبلغ کسی است که با زبان عمل مردم را به ارزشها بخواند و کردارش مؤید گفتارش باشد «اتا مرون الناس بالبر و تنسون انفسکم و انتم تتلون الکتاب افلا تعقلون» .  بقره/44

 9  -رفتار و گفتار مبلغ باید نرم و انعطاف پذیر باشد «فبما رحمه من الله لنت لهم و لو کنت فظاً غلیظ القلب لانفضوا من حولک» آل عمران/ 159.

10   -پیام رسان دینی باید در مسیر تبلیغ اهانت ها ، تهمت ها و کارشکنی ها را تحمل نماید .«فاصبر ان وعدالله حق و لا یستخفنک الذین لایوقنون» روم /30 و یا در جای دیگر می فرماید «واصبر علی ما یقولون و اهجرهم هجرا جمیلاً» .  مزمل/10

11   -مبلغ باید به هدف ایمان کامل داشته باشد «وجعلنا منهم ائمه یهدون بامرنا لما صبروا و کانوا بایاتنا یوقنون» سجده/ 34.

12   -مبلغ باید نیازها و دردها را شناسایی نماید و متناسب با آن ابزار ، روش و درمانها را قبلاً آماده کرده باشد «طبیب دوار بطبه مراهمه و احمی مواسعه یضع حیث الحاجه الیه من قلوب عمی و اذان صم و السنه بکم متتبع بدوئه مواضع الغفله و مواطن الصیره» .  نهج البلاغه خطبه 108

13   -مبلغ موفق کسی است که نسبت به هدایت مردم حریص و سوز درونی داشته باشد و در عین حال مهربان باشد «لقد جائکم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رئوف رحیم » .  توبه/128

14   -مبلغ باید بی تکلف باشد «قل ما اسئلکم علیه من اجر و ما انا من المتکلفین» .  ص/86

15 -مبلغ باید از مردم و در مردم باشد «کما ارسلنا فیکم رسولاً منکم تتلوا علیکم ایاتنا و یزکیکم و یعلمکم الکتاب و الحکمه و یعلمکم ما لم تکونوا تعلمون ».  بقره/151

 16  -از شرایط لازم برای یک مبلغ دینی حلم و شرح صدر است «الم نشرح لک صدرک و وضعنا عنک وزرک الذی انقض ظهرک» انشراح/ 1،2 .

17   -رفتار و گفتار مبلغ باید در تبیین مسائل دین بگونه ای نباشد که مخاطبین احساس نفرت و بی میلی نمایند چنانکه پیامبر(ص) خطاب به معاذبن جبل هنگام تبلیغ بسوی یمن می فرماید «یا معاذ بشر ولا تنفر یسر و لاتعسر». سیره ابن هشام  ح4/337

18  -مبلغ باید در تبلیغ دین از تمثیل و داستانهای گذشته برای تذکر و تفکر بیشتر مخاطبان استفاده نماید «کلا نقص علیک من انباء الرسل ما تثبت به فؤادک و جاءک فی هذه الحق و موعظه و ذکری للمؤمنین » هود/120.

19   -پیام رسان دین باید متناسب با مخاطبین مختلف خود از سه روش برهان و استدلال ، موعظه و جدال و مناظره استفاده نماید «ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن» نحل/ 125  .

20   -نابترین و جامع ترین محتوای تبلغی برای مبلغ دین که نیز مایه هدایت ، رحمت و بشارت برای عموم است قرآن می باشد «و نزلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شیء و هدیً و رحمه و بشری للمسلمین» نحل/ 92.

 

۹۲/۱۲/۱۷ موافقین ۰ مخالفین ۰

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی