گفتاری درباره «هوش»
شاید برای شما هم این دغدغه وجود داشته باشد که بدانید آدم باهوشی هستید یا خیر. و همچنین ممکن است برایتان این سؤال پیش آمده باشد که هوش دقیقاً چیست و مثلا چه فرقی با عقل و تفکر دارد. و این که اساساً هوش به چه دردی می خورد و چه نقشی در زندگی ما دارد.
این مقاله به طور اجمالی سعی در توضیح مطالبی پیرامون ماهیت هوش و انواع هوش دارد. البته موضوعات بسیار دیگری نیز وجود دارد که انشاءالله در فرصت های بعدی ارائه خواهد شد.
هوش چیزی نیست جز توانایی حل مسأله و توانایی انطباق و درس گرفتن از تجارب زندگی روزمره. هرچقدر که این توانایی در افراد بالاتر باشد، طبعا از هوشبهر بالاتری برخوردار هستند. مؤلفه های هوش نیز همانند فرآیندهای شناختی مغز میباشد. یعنی حل مسأله، تفکر و حافظه (اعم از حافظه کلامی و تصویری)
نظریه هوش های متعدد
از نظر برخی هوش یک توانایی عمومی در افراد و غیر قابل تجزیه است. که از آن به هوشبهر یا IQ یاد میشود. اما نظریات دیگری نیز وجود دارد که به انواع متعدد هوش در انسان قائل شده اند. در اینجا به دو مورد از این نظریات اشاره می کنم: 1) نظریه هوش های هشتگانه گاردنر 2)نظریه هوش هیجانی (EQ)
نظریه هوش های هشتگانه گاردنر
حتما «بتهوون» را میشناسید یا حداقل نام او را شنیده اید. میگویند که او در حل مسائل ریاضی و نیز در زبان ضعیف بود، اما در عرصه موسیقی به یکی از مشهورترین موسیقی دانان تاریخ تبدیل شد. آیا بتهوون آدم کم هوشی بود؟ اگر نظریه هوش های هشتگانه گاردنر را بپذیریم، او توضیح خواهد داد که بتهوون هوش پایینی نداشت بلکه برخی از جنبه های هوشی وی قوی و برخی دیگر ضعیف بودند. مثل بقیه انسان ها.
8 نوع هوش گاردنر عبارتند از:
1) مهارتهای کلامی؛ عبارتست از توانایی تفکر کلامی و استفاده از زبان برای بیان منظور خود (مؤلفان، روزنامه نگاران و سخنوران، از این مهارت به شکل بیشتری برخوردارند)
2) مهارتهای ریاضی؛ عبارتست از توانایی انجام عملیات ریاضی و تحلیل های ریاضی (دانشمندان، حسابداران و مهندسان از این مهارت بیش از دیگران برخوردارند)
3) مهارتهای فضایی؛ عبارتست از توانایی تفکر «سه بعدی» (به عنوان مثال معماران، نقاشان و ملوانان از این توانایی برخوردارند)
4) مهارتهای بدنی- جنبشی؛ عبارتست از توانایی دستکاری اشیاء و تبحر جسمی (مثلاً جراحان، صنعتگران و ورزشکاران از این توانایی بیش از دیگر افراد برخوردارند)
5) مهارتهای موسیقایی؛ عبارتست از توانایی هایی نظیر حساسیت نسبت به زیر و بمی، آهنگ و ریتم و تن صدا (آهنگسازان و نیز شنونده های ظریف و نکته سنج از این توانایی برخوردارند)
6) مهارتهای میان فردی؛ عبارتست از توانایی درک دیگران و تعامل مؤثر با آنها (مانند معلمان در جامعه)
7) مهارتهای درون فردی؛ عبارتست از توانایی درک خود (مثلاً فلاسفه، عرفا و روان شناسان از این توانایی بیش از دیگران برخوردارند)
8) مهارتهای طبیعی؛ عبارتست از توانایی مشاهده الگوهای طبیعت و فهم نظام های طبیعی و مصنوعی ساخت انسان (مانند کشاورزان، گیاه شناسان، نقاشان و...)
حال این سؤال ایجاد میشود که این نظریه آیا میتواند کاربردی هم داشته باشد؟ پاسخ مثبت است. به عنوان مثال در نظام آموزشی و تعلیم و تربیت، میتوان با توجه به این نظریه طرح مدارس طیفی را ارائه داد. به عبارت دیگر نباید به همه دانش آموزان به یک چشم نگاه کرد و تصور داشت که همه از توانایی و استعداد یکسانی برخوردار هستند. مدرسه با کارخانه بشقاب سازی متفاوت است! مدرسه باید منعطف و پویا باشد و هرکدام از دانش آموزان را با توانایی ها و استعدادهای درونی متفاوتی که دارند در نظر بگیرد. در این صورت است که مدرسه می تواند طیفی از مهارتهای هوشی دانش آموزان را متناسب با استعدادهایی که دارند برانگیزاند و پرورش دهد. و آینده آنان را رقم زند.
نظریه هوش هیجانی (EQ)
هوش هیجانی توانایی زیر نظر گرفتن احساسات و هیجانات خود و دیگران، تمایز گذاشتن بین آنها و استفاده از اطلاعات حاصل از آنها در تفکر و اعمال خود است. در نظریه گاردنر هوش میان فردی و درون فردی با هوش هیجانی مرتبط است.
این اصطلاح ابتدا توسط دانیل گولمن مطرح شد و سر زبان ها افتاد. به نظر وی در پیش بینی قابلیت اشخاص، هوش هیجانی شاخص بهتری نسبت به هوشبهر است.
هوش هیجانی 4 حوزه عمده دارد:
1) آگاهی هیجانی (مثل توانایی ایجاد تمایز میان احساسات و اعمال)
2) مدیریت هیجان ها (مثل توانایی کنترل خشم)
3) تشخیص هیجانات دیگران (دیدن دنیا از دریچه چشم دیگران)
4) اداره کردن روابط (توانایی حل مشکلات در روابط)
محمّدساجد هاشمی
دانشجوی رشته فرهنگ و ارتباطات
